Zo reageerden belangstellenden tijdens de nazit van de informatieavond op 27 oktober jl. - inspirerend én informatief.
Voor een volle zaal in de bblthk vertelde curator Mirjam Westen over het thema, de plannen en de ideeën voor deze editie, gaf voorzitter Arnold Bregt een inkijk in de organisatie van Beelden op de Berg 2024, en nam bestuurslid Eefje den Belder het publiek mee in een beeldverhaal over de geschiedenis van Beelden op de Berg en het digitaliseren van de vorige elf edities. Lucette ter Borg, kunstcritica NRC Handelsblad en auteur, modereerde de avond.
geschiedenis
Beelden op de Berg verbaast, verbindt en inspireert sinds1976 met haar elf tentoonstellingen in het Belmonte Arboretum in Wageningen met nationale en internationale kunstenaars. Daarnaast zijn er nevenprogramma’s waarin onder andere educatie, theater, poëzie en themadiscussies belangrijke onderdelen vormen. In 2022 is een start gemaakt met het toegankelijk maken van de vorige edities. Zie hier.
organisatie
We zijn een organisatie die werkt met alleen vrijwilligers, aldus Arnold Bregt, voorzitter van de stichting. De enige uitzondering hierop is de curator. Dat is een professional die zich bezighoudt met het concept van de editie 2024 en de kunstenaars die daar dan inhoud aan moeten geven. Daartoe hebben we Mirjam Westen aangesteld.
2024
In de 12e editie van Beelden op de Berg (2024) wordt de aandacht gevestigd op onderbelichte verhalen die met de locatie te maken hebben enerzijds, en verhalen over planten, bomen en natuur vanuit niet-westerse perspectieven anderzijds. Het thema van de editie is Guardians or Warriors: Decolonise Botany.
Particuliere, door overheden ondersteunde handelsorganisaties uit menig Europees land, veroverden vanaf het begin van de 16e eeuw gebieden in de Indonesische Archipel, Afrika, Zuid-Amerika en de Caraïben, verdreven de oorspronkelijke bewoners en ruïneerden de biodiversiteit door het stichten van plantages voor monoculturen; deze leidden op lokaal niveau in de ‘kolonies’ tot schaarste en hongersnoden, maar leverden voor de handelsorganisaties en voor de latere westerse mogendheden, winstgevende handel op: kruidnagel, nootmuskaat, koffiebonen, rietsuiker, palmolie, rubber, sojabonen, steenkolen etc.
Wat is de rol van plantkunde in deze geschiedenis? De zogenaamde objectieve wetenschap bestudeerde planten en bomen, ze rangschikte en classificeerde de natuur tot hiërarchische categorieën, en ontdekte profijtelijke soorten. Planten werden in den vreemde niet alleen bestudeerd maar ook ‘meegenomen’ door botanisten uit West-Europa.
Dankzij inheemse bewoners verwierven de kolonisten en botanici kennis over planten met geneeskrachtige eigenschappen. Een voorbeeld daarvan zien we in het werk van de Mexicaanse kunstenaar Juan Arturo Garcia. Zijn videotweeluik Taxonomic Ambiquity (2022) gaat over een (fictieve) ontmoeting van twee 18e -eeuwse botanisten: de Zuid-Amerikaanse ‘ongeschoolde’ Sebastián José López Ruiz en de Spaanse priester José Celestino Mutis.
Hun ontmoeting speelt zich af in het gebied Nueva Granada (het gebied dat nu Columbia, Venezuela, Equador en Panama omvat). López Ruiz weet van de positieve eigenschappen van de rode Kinaboom [Cinchona pubescens]: de bast van deze boom gebruikt hij als medicijn tegen koorts en malaria. Als Celestino Mutis hem op zijn ‘ontdekkingstochten’ tegenkomt, ziet hij al snel mogelijkheden om deze kennis van de positieve eigenschappen, om te zetten in een winstgevende handel van kinine, waaraan López Ruiz part noch deel heeft.
Garcia is een van de veertien kunstenaars die zijn uitgenodigd een voorstel in te dienen voor de 12e editie. Ze zijn gevraagd zich te verdiepen in de manier waarop plantkunde en het verzamelen van planten en zaden verweven is met postkoloniale machtsverhoudingen, en welke gevolgen dit heeft voor sociale, economische en politieke ontwikkelingen.
De kennis over bomen en planten heeft niet alleen maar tot ‘kennis = behoud’ van natuur geleid. Diezelfde kennis kon worden ingezet voor een imperialistisch streven: snelgroeiende bomen werden geplant op grond waarmee geschiedenissen werden uitgewist. Of de veredeling van een bepaalde appelsoort moest in de negentiende eeuw leiden tot het kweken van de perfecte appel die symbool kon staan voor een nieuwe natie in het Baltische Pruisen, zoals blijkt uit het onderzoek van de Estse kunstenares Kristina Norman.
Plantkunde leverde kennis op over bijzondere eigenschappen van bomen en planten, waarbij inheemse kennis van kruiden, planten en hun medicinale werking vaak werd afgedaan als niet wetenschappelijk, minderwaardig, en zelfs bestempeld als hekserij. In de late middeleeuwen werd in Europa allerlei onverklaarbaar onheil toegeschreven aan hekserij en zwarte magie. Diegenen die zich bezig hielden met kruiden en natuurlijke geneesmiddelen liepen gevaar. Hun kennis van kruiden en planten was volgens de kerk reden tot wantrouwen. Bij rampspoed werden vaak oudere alleenstaande vrouwen, kruidenvrouwen, vroedvrouwen en soms ook mannen beschuldigd van hekserij en ter dood veroordeeld.
Ook op de Wageningse berg vond dit plaats. Het ‘galgenhuchje’ wordt opnieuw onder de aandacht gebracht in het werk van de Nederlandse kunstenares Femke Herregraven. Kunstenaars als de Turkse Müge Yilmaz en het Weaving Realities Collectief (Aldo Ramos & Yuchen Li) grijpen in hun werk eveneens terug op het verleden. Ze halen inheemse, voorouderlijke kennis over zaden en planten in respectievelijk Mesopotamië en Zuid-Amerika over het voetlicht.
Kortom, in 2024 zal een groot spectrum aan verhalen rondom botanie worden verbeeld in het Belmonte Arboretum. Er worden verbindingen gelegd tussen kennis uit het verleden en het heden, tussen Europa en andere continenten.